Crystal Palace
Cuối cùng, danh sách đội tuyển Anh đã được Southgate công bố, với nhiều nhân tố bị loại khá bất ngờ và một câu hỏi lớn về khả năng tiến xa của Tam sư.
Aaron Ramsdale, Ben White, Ben Godfrey, Lingard, Ward-Prowse, Ollie Watkins đã bị loại. Riêng trường hợp Greenwood rút lui vì chấn thương, chúng ta khó có thể cả quyết rằng Southgate không “mến mộ” tiền đạo trẻ của Man Utd. Và nhìn vào bản danh sách này, nhiều người có thể đặt ra hoài nghi “liệu rằng, Southgate có một lựa chọn thỏa hiệp với truyền thông cũng như để chiều lòng các đội bóng lớn?”.
Thực tế, không ai có quyền quy kết gì đối với một HLV trong lựa chọn của ông ta. Để giúp một vị HLV có được bản danh sách cuối cùng, không chì có những đánh giá bằng mắt đơn thuần của chính vị HLV đó dựa trên phong độ cũng như các bài tập trên sân của cầu thủ. Còn cần cả những ý kiến cố vấn của ban huấn luyện, các chuyên gia phân tích dữ liệu và thậm chí, có cả ý kiến cố vấn của vài người thân thiết giàu chuyên môn nhưng không góp mặt trong đội tuyển.
Song, nhìn vào cách lựa chọn của Southgate, có một thứ chúng ta đoán được. Đó chính là Tam sư tiếp tục chơi với hệ thống hàng thủ 3 người giống như ở World Cup 2018, một giải đấu mà rất nhiều người yêu mến tuyển Anh đã tiếc nuối bởi họ thực sự đã chơi rất tốt.
Squawka đưa ra danh sách đội hình của tuyển Anh theo sơ đồ 3-4-3
Với cái cách báo chí Anh, đặc biệt là các “chuyên gia” kiểu như Martin Samuel, ca ngợi quyết định giữ lại Trent Alexander-Arnold của Southgate, chúng ta càng nhìn rõ hơn ý đồ của HLV này. Việc một bộ phận báo chí Anh gọi bốn cầu thủ Reece James, Kyle Walker, Trippier và Alex-Arnold là “bộ tứ huyền ảo” (Fab Four) đã đủ để hiểu “tinh thần tự sướng” của họ cao mức nào. Khi nói về bộ tứ huyền ảo là phải trên cơ sở cả 4 cầu thủ cùng ra sân, kết hợp với nhau. Còn 4 anh hậu vệ kể trên mà “huyền ảo” thì có lẽ Southgate lúc ấy nguy to vì chấn thương hay thẻ phạt mới buộc phải tung cả bốn vào sân để vá víu.
Trong khi Southgate chỉ mang 2 hậu vệ trái là Chilwell và một Luke Shaw đã cày ải quá nhiều cho Man Utd mùa vừa rồi lên ĐTQG thì bên cánh trái, với 4 cái tên kể trên dễ khiến chúng ta ngạc nhiên. Nhưng đừng vội ngạc nhiên quá mức. Trường hợp Kyle Walker rất có thể sẽ được Southgate dùng như một trung vệ lệch phải giống như những gì ông ta chứng kiến cách Pep sử dụng Walker ở Man City gần đây. Và do đó, vị trí chính thức cho cầu thủ chạy cánh phải sẽ là sự cạnh tranh giữa Reece James và Alex-Arnold. Còn Trippier, chắc chắn sẽ được dùng như một hậu vệ biên đơn thuần trong trường hợp tuyển Anh gặp các đối thủ có cánh trái tấn công chất lượng cao hơn Tam sư rất nhiều.
Với một ý đồ khá rõ như thế, dường như Southgate đang có một sự học hỏi lại từ hai nhân tố thành công nhất của bóng đá Anh mùa giải qua là Pep Guardiola và Thomas Tuchel. Tuchel thường xuyên lựa chọn chơi với 3 trung vệ trong khi Pep Guardiola vẫn trung thành với chuyển đổi hệ thống từ hàng thủ 4 người khi mất bóng sang hệ thống phòng thủ 3 người khi có bóng từ rất lâu rồi.
Trippier là phương án phòng ngự biên phải trước các đối thủ mạnh
Sự học hỏi là một tất nhiên đáng quý trong thế giới bóng đá hôm nay. Tất cả các HLV giỏi nhất, thành công nhất trong làng bóng đá 20 năm qua đều chỉ là những người học rất giỏi từ các bậc thầy đi trước. Và nếu nói rộng ra, số lượng HLV đủ ở tầm của nhà phát kiến là cực ít. Chỉ từ những phát kiến sơ khởi, miếng bánh chiến thuật mới được từng người đi sau tiếp tục mài giũa, cải tiến, lai tạo để bóng đá có một diện mạo hiện đại như ngày hôm nay.
Một ví dụ gần nhất về học hỏi và mài giũa để tạo ra một “chi phái” cho mình chính là Arrigo Sacchi, người mới được Philips Lahm “bỉnh bút” một bài ca ngợi lên mây trên tờ The Guardian gần đây. Sacchi giỏi không? Quá giỏi. Nhưng ông không phải là một nhà phát kiến của bóng đá hiện đại. Ông chỉ đơn thuần là một nhà cải cách bóng đá Ý, và đã tạo ra cuộc cách mạng cho nền bóng đá ấy để rồi sản sinh ra những Capello, Lippi, và Ancelotti sau này.
Ở cuối thập niên 70s, bóng đá vẫn định hình rất rõ 3 trường phái lớn. Thứ nhất là trường phái phòng ngự khu vực của Ý, một kèm một của Đức (lạ chưa, nền bóng đá nổi danh với Catenaccio lại lừng danh về khu vực chứ không phải một kèm một) và pressing của Hà Lan. Và chính Arrigo Sacchi đã nhận thấy rằng tính “bản sắc” không phải là một thứ phòng tuyến bất khả xâm phạm. Với ông, bóng đá có thể lai tạo và ông đã lai tạo để mang lại thành công cho AC Milan sau này.
Sacchi cực ngưỡng mộ Rinus Michels của Hà Lan và triết lý bóng đá Hà Lan khi đó. Ông từng nhận xét “họ chơi một thứ bóng đá ở thời đại khác với chúng ta. Họ định nghĩa lại cho bóng đá để nó không còn là một môn thể thao phô diễn trình độ cá nhân mà là nơi phô diễn trình độ tập thể”. Từ đó, Sacchi kết hợp giữa pressing của Hà Lan với khu vực của Ý để tạo ra thứ bóng đá “phong tỏa không gian định tuyến theo bóng” (ball – oriented spatial coverage). Đây chính là nền tảng lớn để phát triển pressing khu vực (zonal pressing) sau này cũng như lối chơi kiểm soát không gian và cơ hội lừng danh của Mourinho.
Một ví dụ về ball – oriented spatial coverage
Từ Sacchi, tất cả những gì Pep Guardiola, Thomas Tuchel và nhiều HLV khác được học từ lúc còn trẻ đã có được thêm gia vị quan trọng để họ cải cách bóng đá, thể hiện qua tất cả những gì họ làm được ở các CLB họ kinh qua. Và may mắn cho Southgate, ông làm HLV của một ĐTQG mà giải vô địch QG đó tề tựu nhiều bậc thầy chiến thuật như Pep, Tuchel, Klopp, Ancelotti, Bielsa. Ông chắc chắn học được từ họ mỗi tuần, và hơn thế, nhận biết được tuyển thủ của mình vận hành tốt trong hệ thống như thế nào.
Bây giờ, chúng ta mới quay lại với lựa chọn của ông, để nhìn nhận lại cái tiến trình học hỏi kia có thể sẽ được áp dụng ra sao. Và rồi sau đó, chúng ta mổ xẻ xem cơ hội của Tam sư sẽ như thế nào ở kỳ EURO lần này.
Không khó để nhận diện, bộ 3 trung vệ của Southgate sẽ là Harry Maguire đã lệch trái, John Stones đá trung tâm và Kyle Walker đá lệch phải. Khi mất bóng, Anh có thể lùi về tổ chức phòng ngự với hàng thủ 4 người và Kyle Walker sẽ dạt ra thành hậu vệ biên phải, Chilwell hoặc Shaw sẽ từ cầu thủ chạy cánh lui về trở thành hậu vệ biên trái, cặp trung vệ là Maguire – Stones và cầu thủ chạy cánh phải (nhiều khả năng là Reece James) sẽ bó vào như một tiền vệ phòng ngự. Đó là cách tổ chức của Chelsea với nhân vật tương đồng với Kyle Walker là Azpilicueta. Nhưng bóng đá không phải là trò chơi phòng ngự đơn thuần dù bất kỳ đội bóng nào muốn lên ngôi vô địch cũng cần phải có hàng thủ chắc chắn. Bóng đá cần ghi bàn, giống như Frederick đại đế từng nói “Một kẻ cố bảo vệ (defend) tất cả là một kẻ chả bảo vệ được gì”.
Tam sư sẽ tổ chức tấn công và phản công thế nào khi họ có những đặc thù hoàn toàn khác so với hai đội bóng mà Southgate đang học hỏi theo đây? Việc triển khai bóng để phản công hay tấn công rất cần hai nhân tố quan trọng đặc biệt trong sơ đồ với hệ thống phòng thủ 3 người. Đó chính là hai tiền vệ trung tâm, mà nhiều đội bóng hiện nay sử dụng cả hai đều là tiền vệ trụ.
Liệu đây có phải cặp đôi tiền vệ trụ của tuyển Anh sắp tới?
Cả Chelsea lẫn Man City đều có những tiền vệ trụ cực đẳng cấp là Kante, Jorginho, Kovacic, Rodri và Fernandinho. Ở Tam sư, Southgate chỉ có Henderson là may ra có thể ở tầm vóc của những cái tên ấy. Còn Kalvin Phillips hay Declan Rice thì vẫn chỉ là hạng trung bình khá trong nấc thang so sánh này mà thôi.
Nhiều người từng liên tưởng hình ảnh Makelele khi nhìn Kante chơi bóng nhưng thực ra, Kante còn ở tầm vóc lớn hơn Makelele nhiều. Bóng đá hiện đại đã giúp cầu thủ đa năng hơn và Kante không chỉ là một tiền vệ trụ đơn thuần. Anh như cái lò xo nén của Tuchel, khi cần có thể bung ra chơi như một tiền vệ trung tâm (số 8), chuyền bóng tốt, phối hợp tốt, tổ chức tốt. Nhiều ủng hộ viên Chelsea có vẻ chưa ưng ý với Jorginho nhưng thực ra, Jorginho cũng là một cầu thủ đa năng như vậy. Rodri và Fernandinho thì miễn bàn về khả năng chuyền bóng. Chính nhờ có họ, hệ thống của Man City và Chelsea mới vận hành trơn tru đến vậy.
Việc Southgate bỏ Ward-Prowse và Lingard để giữ lại Bellingham là một canh bạc thực sự. Bellingham dù ấn tượng đến mấy thì cũng mới 17 tuổi, còn non kinh nghiệp ĐTQG trong khi hàng công của Anh lại đang phình rất to với số người có thể chơi tiền đạo phải là Saka, Sancho, Rashford. Như vậy, ở biên phải, tính cả hàng công lẫn hàng thủ, Southgate có tới 8 cầu thủ có thể đảm đương cho 2 vị trí. Trong khi đó, ở trung tâm hàng tiền vệ, nơi quyết liệt nhất, dễ chấn thương nhất, Southgate chỉ có Henderson, Rice, Phillips mà trong đó, Henderson mới vừa lành chấn thương. Nếu ông nghĩ đưa Mason Mount hay Phill Foden về thì đó sẽ là một phương án mạo hiểm. Cả Mount và Foden đều sở trường đá tấn công và họ khá mỏng cơm cho các vị trí cần tranh chấp với cường độ cao.
Ward-Prowse tiếp tục bị loại, nhưng Southgate có lý do của riêng ông
Ward-Prowse thực sự sẽ rất thất vọng với việc bị bỏ lại nhưng có thể, Southgate sẽ là người thất vọng hơn nếu Tam sư không đi đến mục tiêu kỳ vọng. Bỏ Ward-Prowse, Tam sư không chỉ mất một tiền vệ trung tâm thiện chiến trong tranh chấp tay đôi mà còn mất cả một cầu thủ đặc biệt sáng tạo trong các pha cố định.
Tất nhiên, nếu Southgate đưa Tam sư lên ngôi vô địch thì tất cả các phê bình (như kiểu này) sẽ trở nên nực cười. Nhưng để vô địch không phải là điều dễ dàng gì khi xung quanh chiếc cúp ấy toàn các “hổ báo cáo chồn” lăm le cả. Chỉ có điều, nếu ông thất bại, một chân lý sẽ càng sáng tỏ hơn. Đó chính là học từ người đi trước không chỉ đơn thuần là sao chép hay “gạo bài” một cách vụng về. Nên nhớ, từ Arrigo Sacchi đến Ancelotti, Pep Guardiola, Mourinho sau này, đã có không ít những học trò rơi rụng chỉ vì không đưa được cái cải tiến riêng của mình vào trong bài học cơ sở ban đầu.
Hà Quang Minh
