Từ cuộc cách mạng của Arrigo Sacchi đến Man City và Chelsea

Philipp Lahm đủ thông minh để suy luận và nhìn nhận về bóng đá. Và anh cũng đủ tinh tế để mang đến một góc nhìn độc đáo về dòng chảy bóng đá đương đại. Trên tờ The Guardian, Lahm một lần nữa đưa ra góc nhìn của anh.

Cũng như nghệ thuật, kinh doanh hay chính trị, bóng đá được định hình bởi những tính cách. Nền bóng đá đương đại hiện chịu ảnh hưởng của ba HLV đến từ Italia, Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha. Trận chung kết Champions League giữa Man City và Chelsea (dù cuối cùng The Blues lên ngôi), cũng không ngoại lệ.

Chelsea có tiền khủng, sẽ mua ai? Với chức vô địch Champions League, Chelsea sẽ bỏ túi với số tiền thưởng cực khủng. Tuy vậy, sau mùa hè mạnh tay chi bạo năm ngoái, The Blues có vẻ sẽ “rén” ở kỳ chuyển nhượng lần này.

Roman Abramovich: Thành công đến từ sự tàn nhẫn Triết lý: Không. Hiệu quả: Số 1. Đấy đơn giản là công thức thành công của Roman Abramovich tại Chelsea.

Cuộc cách tân mang tính quyết định được truy dấu từ Arrigo Sacchi. Ông là người phát minh ra “hệ điều hành” mà đến nay vẫn còn nguyên giá trị, một Microsoft của bóng đá, mà nếu không có nó, mọi thứ sẽ chẳng thể “chạy” được. Đó là thứ bóng đá phong tỏa không gian định hướng bóng. Với lối chơi được dàn dựng này, Sacchi định hình nên một Milan hùng mạnh bậc nhất của thế giới, xoay quanh những cá nhân kiệt xuất như Franco Baresi, Paolo Maldini, Ruud Gullit và Roberto Donadoni. Họ tạo nên thời kỳ oanh liệt vào năm 1989 khi đánh bại Real Madrid 5-0 ở bán kết C1, rồi hạ gục Steaua Bucharest – nhà vô địch của năm 1986 với ngôi sao tương lai Gheorghe Hagi trong hàng ngũ – bằng tỷ số 4-0 trong trận chung kết.

Trận thắng 5-0 kinh điển của AC Milan trước Real Madrid năm 1989

Những tình huống di chuyển với chất lượng cao của họ hình thành nên một Milan được tổ chức xuất sắc, liên tục khiến đối thủ bước vào những cuộc tranh chấp tay đôi và rồi mất bóng. Steaua gần như không thể xua quân qua vạch giữa sân, những bàn thua cứ thế ập đến như một lẽ tất yếu và người chiến thắng đã quá rõ ràng sau 30 phút. Bất kỳ một HLV đầy lòng tự trọng nào cũng cần phải xem lại 90 phút bóng lăn của trận đấu bất cân sức này để học hỏi.

Sacchi là nguồn cơn của sự phát triển, trước tiên là tại Italia. Những ông thầy (Mister) khác ở Italia, vốn nổi tiếng bởi diện mạo và trang phục, cũng đều áp dụng phong cách của Sacchi. Nổi tiếng nhất là Fabio Capello, người từng hủy diệt Barcelona của Johan Cruyff 4-0 ở chung kết Champions League 1994. Hay như Marcello Lippi, người vào đến chung kết ba năm liên tiếp cùng Juventus từ 1996 đến 1998, và một học trò dưới trướng Sacchi – Carlo Ancelotti – người từng vô địch Champions League ba lần trong tư cách HLV.

Thời đó, bóng đá Italia là tinh hoa của nhân loại, bởi những ông chủ bảo trợ cho các CLB như Silvio Berlusconi hay Angelo Moratti. Với ngân sách tiền triệu, họ thu hút những cầu thủ xuất chúng từ khắp nơi. Kết quả, Serie A vô địch C1/Champions League năm lần từ 1989 đến 2003, vô địch UEFA Cup và Cup Winners’ Cup (C2) tổng cộng 11 trong tổng số 26 lần. Trong suốt thời kỳ này, 7 CLB từ Italia vô địch cúp châu Âu nói chung, gồm có Parma, Sampdoria, Napoli và Lazio. Không một giải đấu nào của châu Âu sánh bằng.

Serie A những năm 90 là điểm tụ họp của tất cả tinh hoa thế giới ở môn túc cầu

Nền bóng đá Đức cũng được hưởng lợi từ tiêu chuẩn mà Italia đặt ra. Năm 1990, Tây Đức trở thành những nhà vô địch thế giới, một phần vì gần nửa đội hình xoay quanh Lothar Matthaus chơi bóng tại Serie A. Từ năm 1995, “hệ điều hành bóng đá” ấy được cài đặt ở lứa trẻ của Bayern Munich; thứ bóng đá phong tỏa không gian định hướng bóng và hệ thống hàng thủ bốn người thật sự là những cuộc cách mạng ở Đức. Tôi cũng trở thành nhà vô địch nước Đức với lứa U19 vào các năm 2001 và 2002 – những lần đầu tiên trong lịch sử Bayern.

Bạn luôn cần ai đó tiếp thu ý tưởng của người khác rồi làm giàu ý tưởng ấy bằng chính thực lực của mình. Với người Đức, Sacchi của chúng tôi là Bjorn Andersson, người từng giành C1 với Bayern vào thập niên 70. Ông ấy không đối xử với các cầu thủ trẻ dựa trên quyền uy và tính hách dịch, mà thay vào đó là bằng sự coi trọng. Với phương pháp sư phạm Scandinavia, chiến lược gia người Thụy Điển mang đến một phong cách lãnh đạo mới cho thế hệ chúng tôi – hệ thống phân cấp thứ bậc được làm phẳng, thảo luận và cùng tham gia.

Sự đổi mới được nhìn thấy rõ ràng. Ở nhiều nơi, các HLV khác học theo Sacchi, tự điều chỉnh cho hợp hoàn cảnh, phát triển bộ chương trình của riêng họ, thêm thắt cách diễn giải tương ứng, lập nên các tập thể hùng cường với sự tiếp nối theo thời gian và từng bước chấm dứt sự thống trị của người Italia. Trong hơn một phần tư thế kỷ, Sir Alex Ferguson mang đến sự ổn định cho Man Utd, biến đội bóng thành một cỗ máy tấn công. Với sự tinh tế trong phong cách lãnh đạo, ông đưa Man Utd đến với chung kết Champions League bốn lần và giành chức vô địch vào các năm 1999 cùng 2008.

Louis van Gaal cũng giành được danh hiệu này vào năm 1995 cùng Ajax, một CLB đến từ một giải đấu nhỏ nhưng có truyền thống và lịch sử lâu đời về thứ bóng đá tấn công. Ottmar Hitzfeld, một bậc thầy của ngôn từ và cách quản trị con người, vô địch cùng Dortmund năm 1997 và Bayern năm 2001. Jupp Heynckes vô địch với Real Madrid năm 1998 và với Bayern năm 2013. Vicente del Bosque thì làm điều đó với Real Madrid vào các năm 2000 và 2002. Frank Rijkaard cùng Barcelona bước lên đỉnh châu Âu năm 2006 – ông ấy cũng từng là học trò của Sacchi.

Rồi Jose Mourinho cũng tiếp bước. Chủ nghĩa catenaccio hiện đại của ông cướp đi tinh thần tấn công khỏi bóng đá. Với một Porto nằm ở chiếu dưới, Mourinho vô địch UEFA Cup năm 2003 và bước lên đỉnh Champions League một năm sau đó. Ở bán kết và chung kết năm 2004, các đối thủ của Porto đều không thể ghi bàn. Trong suốt giai đoạn ấy, mọi người đều nói về thứ bóng đá phản lại bóng.

Mourinho tìm cách hạn chế tối đa nguy cơ thủng lưới. Nhờ vào một hệ thống tổ chức trình độ cao và nền tảng thể chất mạnh mẽ, các đội bóng của ông đạt được những chiến tích chói lọi dựa trên khả năng phòng ngự. Lấy ví dụ, Mourinho dựng nên một hàng rào người xung quanh vòng cấm của Inter trước Barcelona trong trận bán kết năm 2010. Các đội bóng của Mourinho nằm chờ đợi đối phương để mất bóng, rồi tận dụng sơ hở để tấn công khung thành chỉ trong tích tắc. Năm 2010, trong trận chung kết trước Inter, Bayern của chúng tôi bị lép vế hoàn toàn.

Sự thành công của Mourinho khiến người ta tập trung nhiều hơn vào các hệ thống phòng ngự

Một trong những nhà vô địch của Mourinho là Diego Simeone. Ông ấy dẫn lối Atletico Madrid trở thành một tập thể phòng ngự 11 người trong suốt 10 năm qua. Simeone vô địch Europa League hai lần và vừa qua vô địch LaLiga lần thứ hai. Atletico của Simeone cũng hai lần vào đến chung kết Champions League, nơi mà họ chỉ phải thua trong gang tấc. Đó là vào các năm 2014 và 2016, thời điểm mà vốn dĩ một kỷ nguyên khác của bóng đá đã xuất hiện từ lâu.

Đó là thời kỳ hoàng kim của thứ bóng đá kiểm soát bóng. Nó đến từ Pep Guardiola, người đã đáp trả lại chính Mourinho và thay thế Sacchi ở mặt trận tấn công. Guardiola tấn công. Ông ấy mở van để tư tưởng lãng mạn của bóng đá tổng lực – thứ mà Cruyff từng đạt đến cảnh giới cao nhất vào thập niên 90 – tuôn trào và đua nở ở Barcelona. Guardiola muốn kiểm soát toàn bộ trận đấu, trói chặt đối thủ vào phần sân của họ và nếu quả bóng bị mất, các đội bóng của ông sẽ phải giành lại nó ngay tức thì.

Đó là cách bạn dập tắt khả năng triển khai bóng từ đối thủ, một mạch tấn công liên tục và dồn dập được tạo thành. Trong trận lượt đi tứ kết năm 2009, Barcelona đánh bại Bayern 4-0. Ở chung kết 2009 và 2011, Man Utd gần như không sở hữu bóng. Barcelona áp đảo hoàn toàn.

Triết lý ấy mang tầm vóc của thời đại, được sinh ra tại Tây Ban Nha và do đó nó để lại ảnh hưởng to lớn lên đội tuyển quốc gia. Họ gần như là nhà vô địch vào thời kỳ này. Thứ bóng đá của Guardiola về sau xâm nhập vào bóng đá quốc tế.

Những sự chuyển giao diễn ra trơn tru và các HLV tên tuổi dần tìm ra các giải pháp mang tính trung gian. Vào giữa thập niên 2010, Real Madrid thống trị Champions League, vô địch các năm 2014, 2016 và 2018. CLB lớn nhất thế giới luôn có cách để thu hút những ngôi sao xuất chúng nhất. Họ chắc chắn sẽ phải mất một thời gian dài để tìm kiếm và thay thế bộ khung Luka Modric, Ronaldo, Sergio Ramos, Karim Benzema và Toni Kroos.

Nhưng bóng đá không chỉ là câu chuyện của chiến thuật...

Nhưng bóng đá không chỉ là câu chuyện của chiến thuật, từ đây chúng ta có một ví dụ điển hình: Jurgen Klopp. Ông ấy đáp trả Guardiola bằng thứ bóng đá của đam mê, thể chất, niềm tin, sự hỗn loạn và phản công sôi nổi. Klopp luôn tìm kiếm sợi dây kết nối dựa trên cảm xúc với các cầu thủ của mình. Lần hiện diện cuối cùng của ông ở Dortmund vào năm 2013 là một màn trình diễn đầy sức nặng. Klopp sau đó hai lần vào chung kết cùng Liverpool, một bên đỗ vừa khít với tâm tính của ông. Năm 2019, họ vô địch Champions League.

Sacchi, Mourinho và Guardiola – hệ thống vận hành định hướng bóng, chơi với bóng và chống lại bóng, tấn công tổng lực, thu quân ẩn nấp chờ phản công – tất cả đều được phơi bày ở Porto. Bởi vì không một đội bóng nào hiện tại có được sự thống trị như Milan và các đại diện của Tây Ban Nha như ngày trước, giờ đây tất cả các đội bóng hàng đầu đều là sự hợp thể của ba trường phái đó, cả Man City và Chelsea. Man City và Chelsea đều muốn vây hãm đối thủ trước vòng cấm và gây sức ép ở khu vực đó ngay tức thì bằng gegenpressing, nhưng họ cũng sẵn sàng thu quân về và trao trả lại bóng.

Hoàng Thông Le Foot