Crystal Palace
Kung fu là một trong những môn võ truyền thống nổi bật với nhiều chiêu thức đẹp mắt và trứ danh. Tuy nhiên, qua nghiên cứu sâu rộng của các chuyên gia võ thuật phương Tây như Benjamin Judkins và Paul Bowman, nhiều kỹ thuật kung fu được đánh giá là thiếu tính ứng dụng trong thực chiến. Những đòn thế này, dù có vẻ ngoạn mục trên sân khấu hay màn ảnh, lại khó phát huy hiệu quả khi đối đầu thực tế với đối thủ năng động và môi trường chiến đấu phức tạp.
Phương pháp điểm huyệt vốn được biết đến rộng rãi qua các tác phẩm võ hiệp và phim ảnh Hong Kong, dựa trên lý thuyết kinh lạc của y học cổ truyền nhằm khóa chặt đối thủ bằng cách tác động vào những vị trí nhạy cảm trên cơ thể. Một số môn phái như Vịnh Xuân hay Hồng Gia quyền từng áp dụng kỹ thuật này như một phần nâng cao trong luyện tập. Tuy vậy, giới chuyên môn hiện đại chưa tìm thấy bằng chứng khoa học nào xác nhận hệ thống huyệt đạo hoạt động theo cách mô tả trong võ thuật truyền thống. Tiến sĩ Paul Taylor từ Đại học Birmingham (Anh) đã khẳng định rằng việc dùng một cú chạm nhẹ để làm tê liệt cơ bắp là không khả thi về mặt sinh lý. Thêm vào đó, trong môi trường chiến đấu thực tế, cơ thể luôn di chuyển liên tục cùng với phản ứng chống cự mạnh mẽ, khiến việc xác định chính xác điểm huyệt trở nên gần như không thể. Huấn luyện viên MMA người Mỹ Stephen Koepfer cũng lưu ý rằng nếu điểm huyệt thực sự hiệu quả thì kỹ thuật này chắc chắn đã xuất hiện trong các trận đấu chuyên nghiệp. Những phân tích này cho thấy điểm huyệt ngày nay được xem nhiều hơn như một biểu tượng văn hóa võ thuật thay vì công cụ tự vệ thiết thực.
Điểm huyệt có thật, nhưng không có giá trị võ thuật – Ảnh: CN
Phi cước là những kỹ thuật đá bay hay đá xoay người thường xuyên xuất hiện trong các màn trình diễn Thiếu Lâm quyền hay wushu biểu diễn, gây ấn tượng mạnh về mặt thị giác. Nguồn gốc phi cước xuất phát từ truyền thống võ diễn tại đình chùa và được điện ảnh Hong Kong phát triển rực rỡ vào thập niên 1970-1980. Dù thu hút khán giả với sự uyển chuyển và mỹ thuật cao, phi cước lại tiềm ẩn nhiều hạn chế khi áp dụng vào chiến đấu thực tế. Việc nhảy bật cao khiến người ra đòn mất đi sự ổn định trọng tâm, đồng thời đánh đổi khả năng phòng thủ và phản xạ nhanh khi đối thủ đáp trả. Nếu tấn công hụt mục tiêu, nguy cơ tự chấn thương do tiếp đất sai rất lớn. Thực tế này được huấn luyện viên Muay Thái Somchai Prajak nhấn mạnh tại hội thảo Combat Reality Conference năm 2022: chỉ cần chưa đầy 0,1 giây để đối thủ tung đòn phản công trước khi bạn hoàn thành cú bật nhảy kéo dài nửa giây. Ngoài ra, phi cước còn bị hạn chế bởi điều kiện môi trường hẹp như quán bar hoặc đường phố đông đúc và trang phục không linh hoạt như quần jeans hay giày da. Một nghiên cứu năm 2019 của International Journal of Applied Combat chỉ ra rằng hơn 78% trường hợp tập luyện phi cước dẫn đến chấn thương tại bàn chân hoặc đầu gối do tiếp đất sai tư thế. Do đó, phi cước hiện chủ yếu tồn tại dưới dạng nghệ thuật biểu diễn hơn là chiêu thức tự vệ hiệu quả.
Phi cước xuất hiện thường xuyên trên phim ảnh – Ảnh: XN
Liên hoàn cước gồm chuỗi các pha đá liên tiếp được biết đến qua các môn phái Nam quyền, Hồng Gia quyền và trình diễn wushu, thường gây ấn tượng mạnh với người xem nhờ tốc độ dồn dập và hiệu ứng “bay” trên không của võ sinh. Tuy nhiên, trong đấu đối hiện đại, kỹ thuật này lại bị đánh giá thấp do dễ tạo sơ hở nghiêm trọng cho người thi triển. Khi tung nhiều đòn đá liên tục, võ sĩ sẽ mất cân bằng trọng tâm, mở rộng vùng trống bên cạnh cơ thể đồng thời tăng thời gian hồi phục sau mỗi cú đá. Huấn luyện viên Muay Thái John Wayne Parr từng chia sẻ rằng chuỗi đòn kéo dài sẽ để lộ nhịp phản công và khiến võ sĩ dễ bị quét trụ hoặc ôm siết ngay lập tức. Phân tích từ trang Bloody Elbow dựa trên video thi đấu Glory Kickboxing và ONE Championship cho thấy đa phần các pha knock-out thành công đến từ những cú đá đơn sắc bén thay vì chuỗi đá dài dằng dặc. Cơ chế thần kinh cũng góp phần khiến sức mạnh đòn đánh giảm sút khi liên tục vận động nhiều lần mà không nghỉ ngơi đúng cách. Bên cạnh đó, môi trường tự vệ ngoài đường phố với địa hình gồ ghề và không gian hạn chế càng làm giảm hiệu quả của liên hoàn cước.
Liên hoàn cước được tập luyện nhiều trong các võ phái kung fu – Ảnh: CP
Chưởng pháp là kỹ thuật đặc trưng của nhiều phái kung fu như Bát quái chưởng, Nam quyền hay Thái cực quyền, thường được mô tả là sở hữu nội lực mãnh liệt nhất giúp phát ra những đòn tấn công đầy uy lực trên màn ảnh và truyện tranh võ hiệp. Tuy nhiên, khái niệm “nội lực” gần như không có cơ sở khoa học cụ thể trong đời sống thực tế nên sức mạnh chưởng pháp cũng chỉ mang tính truyền thuyết hơn là thực chất. Mặc dù vậy, chưởng pháp vẫn có lợi ích nhất định trong tự vệ khi không sử dụng găng tay bảo hộ. Theo nghiên cứu của bác sĩ Michael Kelly đăng trên tạp chí Combat Sports Medicine năm 2016, đấm bằng nắm tay bình thường dễ gây tổn thương xương bàn tay gọi là “gãy tay đấm” ở những người thiếu kinh nghiệm tập luyện. Chưởng pháp dùng lòng bàn tay tạo lực vừa đủ lên vùng hàm dưới hoặc xương ức giúp giảm nguy cơ thương tổn nghiêm trọng mà vẫn duy trì hiệu quả tác động lên đối thủ. Tuy vậy, trong các sàn đấu hiện đại có sử dụng găng tay và luật điểm số nghiêm ngặt như MMA hay kickboxing thì cú đấm truyền thống vẫn chiếm ưu thế nhờ khả năng tập trung lực cao hơn và tận dụng tốt chuyển động xoay hông. Huấn luyện viên Greg Jackson từ Mỹ đã nhận xét rằng đấm thẳng phù hợp hơn để ghi điểm và đạt hiệu quả knock-out so với chưởng pháp.
Chưởng pháp chỉ hùng mạnh trong tiểu thuyết và phim ảnh võ hiệp – Ảnh: SC
