Crystal Palace
15 năm sau khi ra mắt, bài hát chính thức của World Cup 2010 mang tên Waka Waka (This Time for Africa) vẫn giữ vị trí là một trong những ca khúc có sức lan tỏa mạnh mẽ trên toàn cầu. Với hơn 4,3 tỷ lượt xem trên nền tảng YouTube, con số này vẫn không ngừng tăng lên, đặc biệt mỗi khi kỳ World Cup diễn ra. Tuy nhiên, đằng sau giai điệu sôi động được xem như “lời ca châu Phi” là câu chuyện đầy phức tạp liên quan đến bản quyền, cam kết từ thiện và khoản tiền hàng triệu USD mà chưa ai biết rõ điểm đến.
Ngày 26/4/2010, FIFA cùng Sony Music đã công bố rằng toàn bộ lợi nhuận thu về từ bài hát sẽ được dùng để hỗ trợ chiến dịch chính thức của World Cup 2010 mang tên “20 Centers for 2010”. Mục tiêu của dự án là xây dựng 20 trung tâm bóng đá kết hợp giáo dục và y tế trên khắp châu Phi, đồng thời tài trợ cho nhiều tổ chức từ thiện khác. Shakira – nữ ca sĩ Colombia nổi tiếng với biệt danh “Nữ hoàng nhạc Latin” – từng bày tỏ niềm vui và kỳ vọng lớn lao khi bài hát sẽ tạo nên di sản giáo dục bền vững dành cho trẻ em châu Phi. Chủ tịch FIFA lúc bấy giờ, ông Sepp Blatter, cũng gọi Waka Waka là “nhịp điệu của châu Phi”, biểu tượng cho lần đầu tiên FIFA tổ chức World Cup tại lục địa đen.
Shakira trong MV Waka Waka, bài hát chính thức World Cup 2010 ở Nam Phi.
Waka Waka nhanh chóng trở thành hiện tượng âm nhạc toàn cầu với nhiều chứng nhận bạch kim, kim cương tại các thị trường lớn như Mỹ, Pháp, Đức, Brazil và Thụy Điển. Ca khúc còn đứng đầu bảng xếp hạng tại 11 quốc gia. Ngoài YouTube với hơn 4,3 tỷ lượt xem, bài hát còn gần đạt mốc một tỷ lượt nghe trên Spotify và trở thành một trong năm ca khúc nổi bật nhất trong sự nghiệp của Shakira. Nhờ doanh thu khổng lồ từ ca khúc này, tới năm 2014, các trung tâm mà FIFA cam kết đã được hoàn thiện xây dựng trên lục địa châu Phi.
MV bài Waka Waka.
Tuy nhiên sau khi hoàn thiện các trung tâm nói trên, nguồn tiền tiếp tục từ ca khúc này bất ngờ bặt vô âm tín. Tạp chí điều tra Josimar Football tiết lộ rằng kể từ năm 2014, dù Waka Waka vẫn đem lại nguồn thu lớn qua bản quyền phát sóng, biểu diễn trực tiếp và streaming trực tuyến nhưng không có đồng nào được chuyển vào quỹ từ thiện như đã tuyên bố. Các câu hỏi gửi tới FIFA và Sony Music đều không nhận được phản hồi. Một tạp chí kinh tế ở Nam Phi từng dự đoán riêng tiền bản quyền streaming ca khúc có thể lên đến khoảng 9 triệu đô la Mỹ nhưng số tiền này đã đi đâu thì vẫn là bí mật chưa thể giải đáp.
Ngay từ khi phát hành,Waka Waka đã vướng phải tranh cãi về đạo nhạc khi phần điệp khúc “Zamina mina éé Waka Waka éh éh” lấy cảm hứng nguyên bản từ ca khúc Zamina Mina của ban nhạc Cameroon Zangalewa năm 1986. Sự phản ứng dữ dội từ cộng đồng châu Phi buộc FIFA và Sony phải tìm cách thỏa hiệp. Tháng 5/2010 một hợp đồng bí mật được ký kết: nhóm Zangalewa nhận 33,33% tiền bản quyền xuất bản; ban nhạc Nam Phi Freshlyground – góp phần thu âm – nhận tổng cộng 4%; nhà sản xuất John Hill giữ 23,33%; phần lớn nhất thuộc về Shakira với 39,34%. Điều này hoàn toàn đối lập với cam kết ban đầu rằng toàn bộ lợi nhuận sẽ dành cho mục đích từ thiện.
Freshlyground là một nhóm nhạc đa chủng tộc của Nam Phi tham gia dự án với niềm tin đây là hoạt động thiện nguyện. Họ chỉ thu âm tại New York nhưng không bao giờ ký hợp đồng chính thức. FIFA cũng đặt ra yêu cầu bắt buộc ca khúc phải có yếu tố châu Phi nên việc John Hill tình cờ gặp Freshlyground trong tòa nhà thu âm đã giúp Shakira đáp ứng được điều kiện đó. Đến trận chung kết World Cup 2010, Shakira từng có ý định loại Freshlyground khỏi màn trình diễn nhưng FIFA kiên quyết giữ lại nhóm nhạc này.
Shakira biểu diễn tại Super Bowl LIV năm 2020.
Các thành viên Freshlyground chỉ nhận được tỷ lệ rất nhỏ trong bản quyền xuất bản – mỗi người khoảng 0,57%, gần như chỉ mang tính tượng trưng – nhưng điều khiến họ bức xúc sâu sắc không phải tỷ lệ ít mà là sự thiếu minh bạch tài chính kể từ năm 2014. Theo chuyên gia ngành âm nhạc, doanh thu một ca khúc thường đến từ hai nguồn chính: quyền đối với bản ghi âm gốc (master rights) và quyền xuất bản (publishing rights). Master rights thường do các nghệ sĩ nhỏ nắm giữ và chiếm khoảng tối đa 15% tổng doanh thu, trong khi publishing rights thuộc về nhà sản xuất và cho phép thu tiền trực tiếp qua bán hàng hoặc streaming.
Những lời giải thích về số tiền hàng triệu USD được tạo ra bởi bài hát World Cup 2010 vẫn chưa được FIFA hay Sony cung cấp. Các trung tâm bóng đá – giáo dục – y tế theo chiến dịch ’20 Centers for 2010′ hoạt động vài năm rồi dần ngừng nhận tài trợ mới. Trong khi đó Shakira vẫn thường xuyên trình diễn ca khúc này trong các tour lưu diễn toàn cầu và số tiền thu về vẫn đổ vào tài khoản cô cùng ê-kíp sản xuất.
Sau hơn một thập kỷ rưỡi kể từ ngày phát hành,Waka Waka vẫn vang vọng trong lòng người hâm mộ bóng đá trên toàn thế giới nhưng hàng triệu đô la Mỹ liên quan đến bài hát ấy vẫn chìm trong bí mật chưa có lời giải đáp nào thỏa đáng.
