Roberto Mancini và một Italia mang “Ý” mới…

Không nhiều người đề cao Italia trong cuộc đua vô địch EURO 2020. Cơ bản, Italia đang không có những hảo thủ ở tầm vóc siêu sao thế giới. Nhưng đừng bỏ qua họ. Có thể họ sẽ là bất ngờ rất lớn của kỳ EURO lần này nhờ vào bàn tay của Roberto Mancini…

27 trận không thua, Roberto Mancini đã xác lập một kỷ lục mới. Chỉ mới hồi tháng 03/2021 thôi, sau chiến thắng trước Lithuania 2-0, ông đã quân bằng với kỷ lục cũ (25 trận bất bại) của Marcello Lippi ở thời kỳ “người đàn ông với điếu cigar trứ danh” đã đưa Italia lên đỉnh cao World Cup 2006. Có sự liên hệ nào không giữa hai kỷ lục gia này? Có sự lặp lại lịch sử nào không giữa hai kỷ lục gia này? Không ai đoán trước được tương lai cả nhưng bất kể ai yêu màu áo thiên thanh sẽ đều hi vọng Mancini sẽ đưa Italia lên ngôi vô địch, trở lại với đỉnh cao đúng nghĩa sau khi họ phải trải qua một vực sâu chưa từng có trong 50 năm qua của lịch sử Azzurri: không thể giành vé tới World Cup 2018.

Người ta vẫn nói người Anh bảo thủ và mặc định rằng chẳng có quốc gia nào ở châu Âu vượt qua được Anh ở thuộc tính ấy. Nhưng có lẽ, trong bóng đá, người Italia còn bảo thủ hơn người Anh rất nhiều, dù số lượng HLV giỏi ở Anh so với Italia là kém xa. Bóng đá Anh đã cập nhật với những đổi thay mạnh mẽ đến từ TBN, Đức, Hà Lan một cách liên tục, và không ngừng nghỉ. Diện mạo của bóng đá Anh, triết lý của bóng đá Anh, ở cả cấp ĐTQG lẫn CLB, đã khác xa với những gì họ vốn gìn giữ và trình diễn trong khoảng một thời gian rất dài trước năm 2000. Trong khi đó, bóng đá Italia thì sao? Có thể có những cải cách ở cấp CLB nhưng ở ĐTQG, họ vẫn duy trì một tư duy, một triết lý được coi là “chính tông” (orthodox) đến tận khi Roberto Mancini được bổ nhiệm từ hồi tháng 05/2018.

Năm 2018, Roberto Mancini chính thức ký hợp đồng 2 năm dẫn dắt tuyển Italia.

Người Italia vốn vẫn nhìn nhận bóng đá phải đi theo con đường của triết lý xương sống là “phòng thủ trước, rồi bàn thắng sẽ đến sau”. Đó là một ý niệm đã được duy trì từ rất nhiều đời HLV, từ Bearzot cho tới Arrigo Sacchi, từ Vicini cho tới Dino Zoff, từ Marcello Lippi cho tới Conte… Nó như thể một khẩu quyết, một thánh kinh, một lời răn mà không ai được quyền rời xa cả. Và khi bóng đá hiện đại ngày càng đổi mới mình nhanh hơn, tốc độ hơn, sự “bất-khả-ly-khai” khỏi ý niệm kia đã khiến Italia dần ly khai khỏi những trận chung kết đỉnh cao mà lẽ ra, họ luôn xứng đáng là người góp mặt.

Mancini đã đánh cược tất cả để thay đổi ý niệm ấy. Ông mang lại một ý niệm mới mà để trình bày ý niệm đó trong hình hài Azzurri hôm nay, chính ông cũng phải thay đổi bản thân mình. Có thể nói, ông đã biến một Italia thủ cựu trở thành một “Italia mang Ý (concept) mới”…

Còn nhớ, khi bắt đầu nghề huấn luyện với Fiorentina, rồi trải qua Lazio, Inter, Man City…, Mancini vẫn tâm niệm cái ý niệm xương sống “rất Ý” kia là cơ sở để ông xây dựng một đội bóng. Chính ông từng thẳng thắn khẳng định rằng ông thích những chiến thắng với tỷ số 1-0. Ông cho rằng khi đội bóng không để thủng lưới và có trong tay những tay săn bàn cự phách, tỷ lệ chiến thắng sẽ luôn từ 90% trở lên. Đó là một nhãn quan, một góc nhìn cảm thụ vẻ đẹp của phòng ngự, một vẻ đẹp tráng lệ thật sự, đầy tinh thần Spartacus mà không phải ai cũng nhìn ra được, đặc biệt là trong hình hài của một Azzurri đã quen mắt người hâm mộ nhiều thập niên rồi.

Đã từng có những ngợi khen của những người cuồng si bóng đá Italia dành cho những pha bóng “kiểu Gentile” hay “kiểu Baresi”. Đã từng có những ca ngợi lộng lẫy cho những gì Materazzi đã làm để Zidane bị đuổi ở chung kết World Cup 2006. Đúng, những chi tiết cá nhân ấy là rất hấp dẫn, có thể tạo cảm giác sướng khoái cho người yêu bóng đá Italia cực đoan. Nhưng chúng chẳng phải là vẻ đẹp “thuần Ý” của thứ bóng đá “phòng ngự trước tiên” mà người Italia gìn giữ, cái vẻ đẹp mà ở trên, chúng ta đã nói với nhau rằng nó lộng lẫy vô vùng. 

Cái đẹp của phòng ngự Italia không nằm ở cá nhân, mà nằm ở cả một tổ hợp các cá nhân cùng nhịp nhàng tham gia vào nhiệm vụ phong tỏa, quây bắt, áp sát, đánh bẫy đối thủ. Nó không phải thứ vẻ đẹp táo tợn kiểu một võ sĩ giác đấu độc diễn trước kẻ cường địch với chỉ một mẩu sắt nhỏ trên tay trong các đấu trường. Nó là vẻ đẹp của những centurion La Mã thì đúng hơn, vẻ đẹp của những phalanx, thứ đòi hỏi không chỉ nhiều con người mà còn cần cả sự hoà hợp, sự cùng nắm bắt một ý tưởng của tập thể những con người ấy. Nó là vẻ đẹp khởi nguồn từ rất nhiều viên gạch đầu tiên mà Helenio Herrera (với catenaccio) và Arrigo Sacchi (với phòng thủ khu vực, pressing theo tuyến) là những điển hình biểu tượng.

Catenaccio của Helenio đã được cải tiến rất nhiều khi ông biến đổi nó thành chiến thuật phòng ngự – phản công nhanh

Rời bỏ cái vẻ đẹp mà nhiều người yêu Azzurri lâu năm từng ngưỡng vọng ấy, Mancini phải dũng cảm vô cùng. Ông cũng phải rời bỏ chính thói quen của mình để tạo dựng một Italia phải hiện đại, phải bắt kịp cuộc chơi chiến thuật toàn cầu để nhằm hiện thực hóa khát vọng vô địch mà người Italia vẫn đeo mang suốt nhiều năm chờ đợi. Và quan trọng hơn cả, từ bỏ một thứ gì quen thuộc vốn đã khó, trình bày một cái mới có đủ sức thuyết phục còn khó hơn ngàn lần.

Italia dưới tay Mancini đã và đang làm được cái khó hơn ngàn lần ấy. Mancini không tuyệt đối rũ sạch kinh điển “phòng ngự trước tiên” để biến Italia thành đội bóng chơi tấn công quyến rũ mà thay vào đó, ông nhìn nhận phòng ngự bằng con mắt hợp thời. Italia chơi với đội hình cao hơn hẳn so với tất cả các đời HLV trước. Chúng ta có thể nhận ra rất rõ, Italia hiện nay chủ trương phòng ngự ngay từ vạch giữa sân và triển khai bóng trực diện, nhanh lên phía trên để có thể tổ chức tấn công sớm, khi đối thủ chưa kịp lui về tận dụng lợi thế quân số. Và để làm điều đó, ngoài thay đổi về chiến thuật, về các bài phối hợp, Mancini cũng lựa chọn những con người phù hợp với tiêu chí: nhanh, gọn và khéo. Điển hình là Barella, một tiền vệ chỉ cao 1m72, một chiều cao khá khiêm tốn so với châu Âu. Nhưng thứ Barella có lại là thứ mà Mancini cần. Đó là kỹ thuật, cơ động, nhanh nhẹn như một kỵ binh hạng nhẹ.

Một Italia hiện đại đang được xây dựng dưới trướng Mancini

Italia của Mancini đã trở nên hiện đại hơn hẳn nhờ vào các thay đổi triệt để ấy. Sử dụng sơ đồ 4-3-3, Mancini để đội bóng của mình có thể biến thể thành 4-1-4-1 khi cần với tiền vệ phòng ngự là Jorginho (hoặc Locatelli). Italia trong tay ông dám chấp nhận rủi ro hơn song không vì thế đánh mất đi sự tỉnh táo. Chính vì thế, loạt 10 trận toàn thắng ở vòng loại của họ không chỉ ấn tượng về điểm số mà còn ấn tượng về một thứ khác. Họ chỉ để lọt lưới 4 lần. Con số đó cho thấy cái gọi là “phòng ngự trước tiên” không bị quên lãng mà thay vào đó, nó được cất lại trong một khuôn hình mới, với chủ trương lấy chính tấn công, phản công làm phòng ngự và đẩy xa bóng ra khỏi khu vực 16m50 bằng những pha phối hợp phong tỏa, áp sát ngay từ giữa sân.

Nhưng cuộc cách mạng nào cũng chỉ có thể được ghi nhận khi có thành công ở phút cuối cùng, khi cờ được phất ở nóc của cứ điểm bị chinh phục. Chức vô đjch EURO chính là một cứ điểm khó khăn đầu tiên Mancini cần công phá. Italia của ông cũng có những điểm yếu mà khi càng tiến sâu hơn ở EURO, ông sẽ càng cần phải khắc phục nó. Đó là việc thường chỉ chơi 1 trụ, nhất là khi chuyển đổi sang 4-1-4-1, Italia rất dễ mất thế trước các đối thủ có hàng công và hàng tiền vệ mạnh mẽ. Thêm vào đó, hàng công của Italia cũng cần phải mài giũa mình hơn bởi trong bóng đá hôm nay, nhiều khi hơn thua nhau chỉ nhờ vào 1 cơ hội bất ngờ. Mà so với hàng công của các đối thủ hàng đầu châu Âu hôm nay, có thể nói những Insigne, Chiesa, Immobile của Mancini thực chưa có cửa.

Italia sẽ đi tới đâu? Đó là câu hỏi khó mà Mancini đang phải bóc tách từng phần để trả lời. Nhưng họ đang ở đó, trong một diện mạo chớ ai nên xem thường. Bởi vì họ đang là một Italia cải cách, tiến bộ, hiện đại và mang một “Ý” mới hoàn toàn…

Hà Quang Minh