Hiện tượng ảo giác thị giác gây tranh luận về màu sắc chấm tròn xanh hay tím

Một hiện tượng ảo giác thị giác chỉ với 9 chấm nhỏ trên nền tím sẫm đang khiến cộng đồng mạng tranh luận gay gắt về màu sắc thực sự của những chấm này, liệu chúng có phải là màu xanh hay tím? Hiện tượng này ngay lập tức thu hút sự chú ý bởi tính gây nghiện và khó xác định, khiến nhiều người dùng mạng xã hội không thể thống nhất quan điểm dù nhìn bằng mắt thường. Tranh luận kéo dài với hàng nghìn lượt bình chọn và bình luận, tạo nên một cuộc đối thoại sâu rộng về cách mắt người nhận biết màu sắc.

Ảo giác quang học kỳ lạ này đã dấy lên nhiều luồng ý kiến trái chiều trên các diễn đàn trực tuyến. Một số người khẳng định những chấm đó rõ ràng là màu tím, trong khi số khác lại quả quyết đó là màu xanh lam. Sự khác biệt quan điểm không chỉ ở việc phân biệt màu sắc mà còn xuất hiện hiệu ứng đặc biệt: một số chấm dường như thay đổi màu sắc và vị trí tùy thuộc vào hướng nhìn của người quan sát. Nhiều phản hồi hài hước cũng được ghi nhận khi người xem không ngờ rằng các chấm “biết” họ đang nhìn vào đâu để đổi màu.

Ảo giác thị giác kỳ lạ với chấm tròn trên nền tím

Tiến sĩ Hinnerk Schulz-Hildebrandt – tác giả của hiện tượng này – cho biết tất cả các chấm thực chất đều mang sắc tím đặt trên một nền xanh lam nhạt. Khi giữ thiết bị hiển thị cách mắt khoảng 30cm và tập trung nhìn từng chấm một, chỉ có chấm nằm chính giữa tầm nhìn mới hiện đúng màu tím, các chấm còn lại dần biến thành xanh lam. Phiên bản mở rộng hơn với 360 chấm cũng cho thấy hiệu ứng tương tự: khoảng cách nhìn và điểm tập trung ảnh hưởng trực tiếp đến nhận thức về màu sắc của con người.

Chấm tím biến đổi màu theo vị trí tầm nhìn

Ngoài ra, Tiến sĩ Schulz-Hildebrandt còn phát triển một phiên bản thơ đặc biệt gọi là “bài thơ biến mất”, trong đó chữ màu tím trên nền xanh chỉ rõ nét tại điểm mắt đang tập trung đọc, còn các chữ khác mờ đi rồi biến mất hoàn toàn. Ông giải thích rằng đây là ảo ảnh do “màu phụ thuộc điểm cố định và khoảng cách” tạo nên; tức là mắt người chỉ nhận diện chính xác màu tím ở vị trí trung tâm của tầm nhìn, vùng ngoại vi thì chuyển sang màu xanh do não bộ xử lý thông tin khác biệt.

Giải thích khoa học phía sau hiện tượng này liên quan đến cấu tạo tế bào cảm nhận ánh sáng trong mắt người gồm ba loại tế bào nón: S-cone (nhạy cảm với ánh sáng xanh lam), M-cone (xanh lục) và L-cone (đỏ). Khác biệt với những gam màu phổ biến như xanh lá, vàng hay cam gắn liền bước sóng cụ thể, màu tím lại không tồn tại độc lập trên phổ ánh sáng mà được não bộ tổng hợp từ tín hiệu kết hợp giữa S-cone và L-cone. Vì vậy, cảm nhận về màu tím rất mong manh, dễ bị dao động bởi môi trường xung quanh hoặc hiệu ứng tương phản.

Ảo giác thị giác chiếc váy xanh đen từng gây tranh cãi

Hiệu ứng này tương tự nguyên lý gây ra các ảo giác nổi tiếng khác như “chiếc váy xanh-đen” từng làm cộng đồng tranh luận việc ai đó thấy nó trắng-vàng. Bên cạnh đó, do sự phân bố không đều của các tế bào nón trong võng mạc mắt con người, vùng trung tâm tầm nhìn nhạy cảm hơn với màu tím so với vùng ngoại vi, dẫn đến việc não bộ chỉ xác nhận màu sắc chính xác ở trung tâm trong khi vùng rìa tự động chuyển sang nhận dạng như màu xanh.

Hiện tượng “chấm xanh hay tím” góp thêm vào kho tàng những nghiên cứu về ảo giác thị giác hấp dẫn từ thế kỷ XIX đến nay. Một ví dụ cổ điển là ảo giác Delboeuf được nhà toán học Joseph Delboeuf phát minh vào năm 1865. Thí nghiệm này cho thấy hai chấm cùng kích thước nhưng khi đặt trong vòng tròn lớn nhỏ khác nhau sẽ tạo cảm giác kích thước khác biệt. Mặc dù ban đầu được áp dụng để giải thích sự đánh lừa thị giác trong ăn uống như việc dùng đĩa nhỏ khiến khẩu phần trông nhiều hơn, nghiên cứu hiện đại cho thấy não bộ vẫn có khả năng phân tích chính xác lượng thức ăn khi con người thực sự đói.

Ảo giác Delboeuf về kích thước hình ảnh

Như vậy, mặc dù các ảo giác thị giác có thể tác động mạnh mẽ đến nhận thức nhưng vẫn tồn tại giới hạn sinh học khi bản năng hoặc yếu tố sinh tồn chi phối hành vi xử lý thông tin của não bộ. Ảo giác liên quan đến câu hỏi “chấm tròn xanh hay tím” không đơn thuần là trò giải trí mà còn cho thấy sự phức tạp và tinh tế trong cách mắt và não con người phối hợp để tái tạo hình ảnh sắc thái đa dạng của thế giới xung quanh.

Theo Tiến sĩ Schulz-Hildebrandt, đây chính là minh chứng sống động cho thấy não bộ không chỉ đơn giản tiếp nhận hình ảnh mà còn sáng tạo lại dựa trên dữ liệu thu thập được. Đó là lý do tại sao những chấm tím tưởng như đơn giản trên nền xanh lại trở thành điều bí ẩn thu hút hàng nghìn lượt tranh luận – và có thể còn tiếp tục gây tranh cãi lâu dài trong tương lai.