Crystal Palace
Tại Diễn đàn Thúc đẩy Đổi mới Sáng tạo và Phát triển Công nghệ Chiến lược, bà Mariam J. Sherman – Giám đốc Ngân hàng Thế giới phụ trách Việt Nam, Campuchia và Lào – đã trình bày công thức ‘3+1’ nhằm định hướng chiến lược thúc đẩy ngành công nghệ cao của Việt Nam. Bà nhấn mạnh mặc dù Việt Nam sở hữu nhiều lợi thế về lực lượng lao động trẻ, nền kinh tế ổn định và vị trí địa chiến lược thuận lợi trong hành lang tăng trưởng của châu Á, nhưng vẫn thiếu một chiến lược cụ thể để chuyển hóa tiềm năng thành sức mạnh thực chất. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh Việt Nam gần như không có bằng sáng chế nào trong lĩnh vực bán dẫn, làm hạn chế khả năng phát triển và cạnh tranh của ngành công nghệ cao.
Công thức ‘3+1’ mà bà Sherman đề xuất dựa trên ba trụ cột chính: thu hút và phát triển nhân tài; xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo; tăng cường liên kết chuỗi cung ứng, cùng với một yếu tố then chốt là tập trung chiến lược vào các cụm công nghệ xuất sắc để thúc đẩy sự kết nối và phát triển đồng bộ. Trong đó, trụ cột đầu tiên tập trung vào con người – nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững của các ngành công nghệ cao như bán dẫn. Tuy nhiên, điều đáng chú ý là hiện nay khoảng 65% nhân tài công nghệ hàng đầu của Việt Nam đang làm việc ở nước ngoài. Vì vậy, quốc gia cần vừa cải thiện chất lượng đào tạo trong nước lẫn mở rộng cơ chế thu hút trí thức Việt kiều trở về đóng góp.
Trụ cột thứ hai tập trung vào xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Mặc dù Việt Nam được xếp hạng 44 trong Chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII) năm 2025 và TP. Hồ Chí Minh được xem là trung tâm đổi mới năng động của khu vực Đông Nam Á, nhiều hoạt động giá trị cao như thiết kế sản phẩm, chế tạo và thương mại hóa kết quả nghiên cứu vẫn chưa được phát triển đầy đủ. Từ năm 2010 đến 2020, Việt Nam chỉ đăng ký chưa đến 100 bằng sáng chế tại 5 cơ quan sở hữu trí tuệ quốc tế lớn nhất và gần như không có bất kỳ bằng sáng chế nào liên quan đến lĩnh vực bán dẫn. Đây là một thách thức lớn nhưng cũng là dư địa cho sự phát triển nếu đầu tư mạnh mẽ vào nghiên cứu và phát triển (R&D), đặc biệt là nâng cấp hạ tầng phòng thí nghiệm và trung tâm thiết kế bán dẫn.
Để đáp ứng nhu cầu đổi mới công nghệ cao, bà Sherman nhấn mạnh vai trò quan trọng của các phòng thí nghiệm hiện đại, dây chuyền thử nghiệm tạo mẫu và sản xuất tiền thương mại cùng các trung tâm đào tạo tiên tiến. Ngân hàng Thế giới khuyến nghị xây dựng các trung tâm thiết kế bán dẫn quốc gia với cơ sở vật chất đạt chuẩn quốc tế để hỗ trợ hợp tác giữa trường đại học, nhà nghiên cứu và doanh nghiệp khởi nghiệp chia sẻ nguồn lực chung. Những trung tâm này sẽ giúp tăng tốc quá trình đổi mới sáng tạo đồng thời cung cấp cho sinh viên và nhà khoa học kinh nghiệm thực tiễn từ thiết kế đến sản xuất.
Bà Mariam J. Sherman tại diễn đàn
Trụ cột thứ ba hướng tới việc tăng cường liên kết giữa doanh nghiệp nội địa và các tập đoàn FDI hoạt động trong các ngành điện tử, bán dẫn, công nghệ sinh học và dược phẩm. Kinh nghiệm từ Singapore hay Ireland cho thấy rằng với chính sách hỗ trợ phù hợp từ chính phủ, các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) có thể trở thành mắt xích then chốt trong chuỗi giá trị toàn cầu. Đây cũng là bước đi quan trọng để giải quyết bài toán thiếu hụt bằng sáng chế trong lĩnh vực bán dẫn đồng thời nâng cao năng lực sản xuất công nghệ cao nội địa.
Yếu tố ‘+1’ trong công thức chính là tập trung chiến lược vào một số cụm đổi mới sáng tạo nổi bật, lấy cảm hứng từ các hành lang công nghệ thành công trên thế giới như Quảng Châu – Thâm Quyến ở Trung Quốc hay Daedeok ở Hàn Quốc và Fusionopolis tại Singapore. Trung tâm Đổi mới sáng tạo quốc gia (NIC) Hòa Lạc được kỳ vọng sẽ trở thành trung tâm sản xuất tiên tiến vận hành hiệu quả trong vòng 10 năm tới với chức năng tổng hợp từ đào tạo nhân lực, nghiên cứu phát triển đến sản xuất quy mô lớn. Các cụm này không chỉ thu hút tài năng mà còn truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ theo đuổi khoa học công nghệ đồng thời mời gọi nhân tài đang làm việc ở nước ngoài quay trở về.
Ngân hàng Thế giới khẳng định rằng thành công của mô hình này phụ thuộc rất lớn vào sự phối hợp đồng bộ giữa Chính phủ, doanh nghiệp, các trường đại học, viện nghiên cứu cùng các đối tác quốc tế. Chính phủ giữ vai trò hoạch định tầm nhìn chiến lược cùng với chính sách hỗ trợ vốn; các cơ sở giáo dục hợp tác chặt chẽ với doanh nghiệp để nâng cao kỹ năng lao động; còn các đối tác toàn cầu sẽ đóng góp chuyên môn cũng như nguồn lực tài chính cần thiết.
Bà Sherman nhấn mạnh đầu tư vào con người là nền tảng then chốt để thúc đẩy khoa học công nghệ phát triển đồng thời mang lại niềm tin cho doanh nghiệp về nguồn nhân lực chất lượng cao ở mọi cấp độ từ kỹ thuật viên đến nhà lãnh đạo có tầm nhìn xa trông rộng. Ngân hàng Thế giới cam kết tiếp tục đồng hành cùng Việt Nam trên hành trình đưa ngành bán dẫn trở thành một trong những trụ cột chủ lực của nền kinh tế số tương lai.
Báo cáo mới đây về nhân tài và đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực bán dẫn đã được công bố tại diễn đàn nhằm đề xuất những giải pháp thực tiễn hỗ trợ mục tiêu biến Việt Nam thành trung tâm công nghệ cao hàng đầu khu vực. Bà Sherman khẳng định rằng câu chuyện phát triển của đất nước luôn gắn liền với tinh thần kiên cường cùng khát vọng vươn lên mạnh mẽ; tương lai của ngành công nghệ cao đang nằm ngay trong tầm tay nếu tất cả các bên cùng chung sức biến tầm nhìn thành hành động ngay từ hôm nay.
